Thesseconomy Οικονομία – Επιχειρείν
Της Δρ. Αλεξάνδρας Πενταράκη, BA, MSc, PhD, CPsychol, AFBPsS Κλινική Ψυχολόγος & Νευροψυχολόγος Παιδιών & Ενηλίκων – Εγγεγραμμένη Δικαστική Πραγματογνώμων σε Ελληνικά, Ευρωπαϊκά Δικαστήρια & στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο της Χάγης
Με μεγάλη ανυπομονησία περιμένουμε όλοι, τόσο στο χώρο της ψυχικής υγείας, όσο και στους νομικούς και δικαστικούς κύκλους το Νέο Οικογενειακό Δίκαιο που προωθεί η κυβέρνηση. Το μεγαλύτερο βέβαια άγχος βιώνουν οι διαζευγμένοι γονείς οι οποίοι είναι εκείνοι που θα επηρεαστούν περισσότερο καθώς και τα παιδιά τους. Επίσης ο νέος νόμος φαίνεται να επιφέρει αλλαγές ως προς το θέμα των διαζυγίων γενικότερα, γεγονός που θα έχει αντίκτυπο σε όλους τους γονείς που θα θέλουν να χωρίσουν στο απώτερο μέλλον. Σε κάθε περίπτωση, επειδή ως ψυχολόγος δεν έχω πρόσβαση στο προσχέδιο του υπουργείου Δικαιοσύνης, τα σημεία που έχω τουλάχιστον προσωπικά εντοπίσει από την ενημέρωσή μου αφορούν τρεις αναφορές ως προς την μη διάκριση της μητέρας και του πατέρα, την προώθηση της υποχρεωτικής συν-επιμέλειας των παιδιών, της αναφοράς στην Γονική Αποξένωση.
Συγκεκριμένα, η μη διάκριση της μητέρας και του πατέρα αναφέρονται ως προς την, ως τώρα, αποδοχή του δικαστηρίου ως προς την βιοκοινωνική υπεροχή της μητέρας, ενώ τώρα αυτή η σημαντική παράμετρος φαίνεται ότι καταργείται.Επιβάλλεται η υποχρεωτική συν-επιμέλεια όταν υπάρχει αντιδικία μεταξύ των γονέων. Αξιοσημείωτο είναι ότι επιβάλλεται ως προς την επιμέλεια του παιδιού η διανομή των αρμοδιοτήτων (Approximation rule) μεταξύ των γονιών για την ανατροφή των παιδιών. Σύμφωνα με την προσέγγιση αυτή υπάρχει διαχωρισμός των αρμοδιοτήτων του κάθε γονέα απέναντι στο παιδί. Τέλος, η αναφορά στην γονική αποξένωση αναφέρεται στο γεγονός ότι ο ένας από τους δυο γονείς χρησιμοποιεί μεθόδους για να αποξενώσει το παιδί από τον άλλο γονέα. Παρόλα αυτά δεν είναι ξεκάθαρο εάν το νομοσχέδιο αναφέρεται στο Σύνδρομο Γονικής Αποξένωσης (ΣΓΑ) που εάν υφίστατο σε σοβαρό βαθμό αποτελεί μια μορφή παιδικής κακοποίησης ή χρησιμοποιεί τον όρο της γονικής αποξένωσης γενικότερα πράγμα που είναι κάτι το διαφορετικό, αφού η γονική αποξένωση μπορεί να είναι και δικαιολογημένη (π.χ. να υπάρχει ενδοοικογενειακή βία ή παιδική κακοποίηση) ενώ η πρόκληση του Συνδρόμου Γονικής Αποξένωσης δεν αποτελεί δικαιολογημένη συμπεριφορά από τον αποξενωτή γονέα αλλά αντίθετα αποτελεί ένα είδος ψυχικής διαταραχής του αποξενωτή γονέα μέσα στο πλαίσιο της οποίας το παιδί στρέφεται εναντίον του άλλου γονέα, ο οποίος δεν έχει την επιμέλεια, χωρίς σημαντικό λόγο (Gardner, 1998; Gardner και συνεργάτες, 2006; Πενταράκη, 2018). Το ΣΓΑ έχει αναγνωριστεί από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το 2002, αλλά το σύνδρομο δεν έχει ακόμη αναγνωριστεί επίσημα ως τέτοιο για να συμπεριληφθεί μέσα στο διαγνωστικό εγχειρίδιο για τις ψυχικές διαταραχές (αναμένεται όμως να συμπεριληφθεί στο διαγνωστικό εγχειρίδιο ICD-10 του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας). Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι το ΣΓΑ δεν υφίσταται και δεν αποτελεί ένδειξη για περαιτέρω διερεύνηση τόσο από τον ψυχολόγο πραγματογνώμονα όσο και από το νομικό πλαίσιο και την δικαστική διαδικασία.
Αξιοσημείωτο είναι ότι τα παραπάνω σημεία αποτελούν σημαντικές παραμέτρους ως προς την επιμέλεια των παιδιών και την επιρροή που θα έχει αυτή ως προς την ψυχοσυναισθηματική τους ανάπτυξη και θα πρέπει να ληφθούν υπόψη σε κάθε περίπτωση από τον νομοθέτη. Συγκεκριμένα, η ψυχολογική επιστήμη έχει αποδείξει ξεκάθαρα από το 1940 που άρχισε να μελετάται επιστημονικά το φαινόμενο, ότι η βιοκοινωνική υπεροχή της μητέρας είναι ξεκάθαρη ως προς την ανατροφή των παιδιών και την επιρροή που έχει αυτή στην ψυχοσυναισθηματική τους ανάπτυξη.
Η μητέρα αποτελεί το πρώτο πρόσωπο που το βρέφος έρχεται τόσο σε σωματική όσο και σε ψυχική επαφή μαζί του. Οι μελέτες που το αποδεικνύουν αυτό είναι χιλιάδες (ενδεικτικά Schore, 2000; Bowlby, 1951). Συνεπώς πως θα μπορούσε να λειτουργήσει η συν-επιμέλεια προς όφελος του παιδιού εάν αυτή πραγματοποιούνταν, για παράδειγμα, κατά τα βρεφικά και νηπιακά χρόνια του παιδιού; Η διανομή των αρμοδιοτήτων επίσης μπορεί να συνεισφέρει αρνητικά στην ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών αφού δεν θα είναι εύκολο να καθοριστεί ποιος κάνει τι. Υπάρχει επίσης ο κίνδυνος να αναπαραχθούν στερεότυπα του τύπου ότι η μητέρα είναι εκείνη που ασχολείται με την καθημερινή φροντίδα του παιδιού και ο πατέρας ασχολείται μόνο με την οικονομική του συνεισφορά, τις αποφάσεις για την εκπαίδευσή του γεγονός που θα οδηγήσει σε αδιέξοδο.
Τέλος, η υποχρεωτική συν-επιμέλεια θα επιφέρει μεγαλύτερες δυσκολίες στην ανατροφή των παιδιών διότι σύμφωνα με τις μελέτες η συν-επιμέλεια έχει θετικό αποτέλεσμα στην ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών μόνο όταν είναι συναινετική ενώ σε συγκρουσιακά διαζύγια που χαρακτηρίζονται από σοβαρή δικαστική διαμάχη δεν μπορεί να υπάρξει συν-επιμέλεια αφού οι γονείς δεν μπορούν να επικοινωνήσουν αποτελεσματικά (Buchanan & Jahromi, 2008).
Συμπερασματικά, τα παραπάνω επιστημονικά στοιχεία θα πρέπει να ληφθούν σοβαρά από τον νομοθέτη ως προς την αναθεώρηση του Οικογενειακού Δικαίου στην Ελλάδα. Αναμφισβήτητο στοιχείο είναι ότι σύμφωνα με τις ψυχολογικές έρευνες η ψυχοσυναισθηματική εξέλιξη του παιδιού μετά το διαζύγιο μπορεί να εξελιχθεί πιο ομαλά και θετικά όταν τα ίδια βιώνουν ένα οικογενειακό περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από α) χαμηλές γονικές συγκρούσεις ή συγκρούσεις που μπορούν να είναι διαχειρίσιμες, β) συνεχιζόμενες και θετικές αλληλεπιδράσεις, σχέσεις και κατάλληλη ανατροφή τουλάχιστον από τον έναν γονιό και βέβαια κατά προτίμηση και από τους δυο γονείς και γ) την οικονομική σταθερότητα ((Buchanan & Jahromi, 2008).
